THIÊN QUA PHẤN

THIÊN QUA PHẤN

Thiên hoa phấn chính là vị thuốc được lấy từ phần rễ của cây qua lâu, có tác dụng giải độc, thanh phế nhiệt, nhuận phế hóa đờm. Được sử dụng rất phổ biến trong các bài thuốc chữa nóng sốt, mụn ngọt, sưng viêm, miệng khô rát, ngứa…

• Tên gọi khác: Qua lâu căn.
• Tên khoa học: Radix Trichosanthis.
• Họ: Bầu bí (Cucurbitaceae).

Mô tả dược liệu

1. Đặc điểm của thiên hoa phấn

Thiên hoa phấn chính là phần rễ của cây qua lâu – một loại được liệu được sử dụng rất phổ biến trong kinh nghiệm dân gian cũng như y học cổ truyền. Rễ cây có dạng hình thoi, hình khối hoặc hình trụ không đều, dài khoảng 6 – 8cm, với đường kính khoảng 1,5 – 5,5cm.

Mặt ngoài rễ có màu vàng nhạt hay vàng nâu nhạt. Củ to, khô, da màu vàng ngà, phần thịt trắng, ít xơ, nhiều nột và chắc nặng, không quá già được cho là dược liệu tốt. Còn củ non quá thì thường bở và kém phẩm chất.

2. Bộ phận dùng

Rễ của cây qua lâu là bộ phận được dùng làm vị thuốc với tên gọi qua lâu căn hay thiên hoa phấn.

3. Phân bố

Dược liệu này được cho là có nguồn gốc từ Triều Tiên, Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam. Riêng ở nước ta, cây qua lâu mọc hoang dại nhiều ở vùng núi Cao Bằng, đồng thời còn mọc trên đất cát hoang ở các tỉnh Bình Thuận, Ninh Thuận.

4. Thu hái và sơ chế

Rễ củ của cây qua lâu thường được thu hái vào mùa đông. Sau khi đào về sẽ đem rửa sạch và gọt bỏ phần vỏ ngoài. Sau đó cắt thành từng đoạn rồi ngâm vào nước sôi trong khoảng 1 tuần rễ. Cuối cùng, lấy ra phơi cho khô để làm vị thuốc.

5. Bảo quản

Dược liệu đã qua sơ chế khô cần để trong túi kín và bảo quản ở những nơi khô mát, phòng ẩm mốc cũng như mối mọt.

Vị thuốc thiên hoa phấn

1. Tính vị

Dược liệu thiên hoa phấn được các tài liệu Đông y ghi nhận có vị đắng, hơi ngọt và tính hàn.

2. Quy kinh

Được quy vào 2 kinh Phế và Vị.

3. Tác dụng dược lý

• Công dụng: Nhuận táo, chỉ khát, sinh tân dịch, giảm đau, giải độc.
• Chủ trị: Dược liệu được dùng chữa các chứng nóng sốt, lở ngứa, viêm tấy, hoàng đản, miệng khô khát, mụn nhọt, ho khan do phế nhiệt.

4. Cách dùng – liều lượng

Tùy thuộc vào từng bài thuốc mà có thể kết hợp dược liệu này với nhiều vị thuốc với các cách dùng khác nhau. Thông dụng nhất vẫn là tán bột, làm hoàn hoặc sắc lấy nước uống.

Liều dùng được khuyến cáo cho 1 ngày rơi vào khoảng từ 12 – 16g. Có thể điều chỉnh cho tương thích với từng bài thuốc nhất định.

Các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu thiên hoa phấn

Dưới đây là một số bài thuốc quen thuộc có sử dụng thiên hoa phấn làm vị thuốc:

1. Bài thuốc chữa sốt rét

• Chuẩn bị: 8g thiên hoa phấn, 8g sài hồ, 12g mẫu lệ, 8g quế chi, 8g hoàng cầm, 6g can khương, 6g cam thảo.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên cho hết vào ấm, thêm 1 thăng nước để sắc lấy nước đặc. Uống ngày 1 thang.

2. Bài thuốc chữa sốt nóng, vàng da, miệng khô khát

• Chuẩn bị: 8g thiên hoa phấn cùng 8g rễ cây é lớn đầu.
• Thực hiện: Các vị thuốc đem thái nhỏ, phơi khô rồi cho vào ấm sắc với 200ml nước. Thu lấy 50ml, bỏ bã và uống 1 lần khi còn ấm. Ngày dùng đúng 1 thang.

3. Bài thuốc chữa quai bị

• Chuẩn bị: 8g thiên hoa phấn, 16g thạch cao, 12g cát căn, 12g ngưu hoàng, 8g cát cánh, 8g hoàng cầm, 8g thăng ma, 8g liên kiều, 4g cam thảo cùng 4g sài hồ.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên cho hết vào ấm, sắc lấy nước đặc. Bỏ phần bã và chia đều làm 3 lần uống, liều mỗi ngày 1 thang.

4. Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh đái tháo đường

• Bài thuốc 1: Cần 8g thiên hoa phấn, 20g thục địa, 20g hoài sơn, 12g kỷ tử, 12g thạch hộc, 12g đơn bì, 8g sa sâm cùng 8g sơn thù. Các vị thuốc trên đem đi sắc nhiều lần để lấy nước đặc. Bỏ bã uống trong ngày, dùng 1 thang/ngày.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 16g thiên hoa phấn, 16g đương quy, 16g phục linh cùng 30g hoàng liên. Các vị thuốc đem trộn đều rồi nghiền thành bột mịn và làm hoàn. Ngày uống 12 – 16g cùng với nước sắc bạch mao căn.
• Bài thuốc 3: Cần có 30g thiên hoa phấn, 30g sinh địa, 8g cam thảo, 16g cát căn, 16g ngũ vị tử cùng 16g mạch môn. Các vị thuốc trộn đều, nghiền bột. Mỗi lần lấy 10g bột thuốc cho vào ấm, thêm 20g gạo tẻ rồi sắc lấy nước uống khi còn ấm.
• Bài thuốc 4: Chuẩn bị 32g thiên hoa phấn, 10g hoàng liên, 32g mạch môn, 32g sinh địa cùng 32g huyền sâm. Các vị thuốc đem đi sắc nước uống, liều 1 thang/ngày.

5. Bài thuốc chữa mụn nhọt lâu ngày không khỏi

• Chuẩn bị: 8g thiên hoa phấn, 10g bạch chỉ cùng với 10g ý dĩ.
• Thực hiện: Ba vị thuốc trên đem sắc lấy nước hoặc trộn đều rồi tán thành bột mịn uống với nước sôi ấm. Dùng liều lượng 1 thang/ngày.

6. Bài thuốc chữa tắc sữa

• Bài thuốc 1: Cần có 8g thiên hoa phấn, 12g bạch thược, 6g thông thảo, 6g thanh bì, 6g cát cánh, 8g xuyên sơn giáp, 8g sài hồ cùng 8g đương quy. Đem các vị thuốc này đi sắc lấy nước đặc, uống mỗi ngày 1 thang.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 12g thiên hoa phấn, 12g xuyên sơn giáp rang phồng cùng với 1 lượng chân giò heo vừa đủ. Hai vị thuốc đem tán thành bột mịn rồi ninh cùng chân giò cho nhừ. Ăn cái và uống hết nước khi còn nóng.

7. Bài thuốc chữa thấp khớp

• Chuẩn bị: 12g thiên hoa phấn, 12g cốt toái bổ, 12g thổ phục linh, 12g thạch cao, 12g kê huyết đằng, 4g cam thảo, 8g bạch chỉ, 12g đơn sâm, 12g rau má, 12g sinh địa, 12g hy thiêm, 12g uy linh tiên, 12g độc hoạt cùng 12g khương hoạt.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên đem cho hết vào ấm, thêm 600ml nước. Sắc trên lửa nhỏ thu lấy phân nửa, lọc bỏ bã, chia thành 3 lần uống, liều 1 thang/ngày.

8. Bài thuốc chữa viêm amidan mãn tính

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 8g thiên hoa phấn, 12g ngưu tất, 12g hoài sơn, 12g huyền sâm, 16g sinh địa, 8g địa cốt bì, 8g tri mẫu, 8g sơn thù, 8g trạch tả, 8g đơn bì, 6g xạ can, 8g phục linh. Các vị thuốc trên đem đi sắc lấy nước đặc, lọc bỏ phần bã, uống ngày 1 thang khi thuốc còn ấm.
• Bài thuốc 2: Cần có 8g thiên hoa phấn, 20g sinh địa, 12g huyền sâm, 12g đan bì, 8g địa cốt, 8g bối mẫu, 8g mạch môn, 12g bạch thược, 4g bạc hà và 4g cam thảo. Các vị thuốc cho vào ấm sắc lấy nước đặc, bỏ bã, uống mỗi ngày 1 thang.

9. Bài thuốc chữa bệnh viêm họng mãn tính

• Chuẩn bị: 12g thiên hoa phấn, 12g tang bạch bì, 16g sa sâm, 4g cát cánh, 12g hoàng cầm, 12g mạch môn cùng 4g cam thảo. Trường hợp viêm họng hạt thì gia 8g xạ can, nếu có đờm khó khạc thì gia 8g qua lâu, còn nếu họng khô thì gia 12g huyền sâm cùng 16g thạch hộc.
• Thực hiện: Đem cho tất cả vị thuốc trên vào ấm, thêm 600ml nước. Sắc lấy phân nửa, uống trong ngày khi còn nóng với liều 1 thang/ngày.

10. Bài thuốc chữa ban đậu chẩn biến chứng

• Chuẩn bị: 20g thiên hoa phấn, 20g cát cánh, 20g kha tử, 20g thạch xương bồ, 20g phục linh cùng 20g cam thảo.
• Thực hiện: Đem trộn đều các bị thuốc trên rồi nghiền thành bột mịn. Mỗi lần lấy 4g sắc chung với 7 đọt kinh giới cùng 7 đọt tiểu trúc lấy nước uống. Dùng 1 thang mỗi ngày.

11. Bài thuốc lợi vị, kiện tỳ giúp ổn định đường huyết

• Chuẩn bị: 10g thiên hoa phấn, 30g cỏ bợ cùng 50g hoài sơn.
• Thực hiện: Hai vị thuốc đầu đem sắc kỹ lấy nước, bỏ bã. Sau đó cho hoài sơn vào nấu thành cháo. Ăn khi còn ấm nóng, ngày 1 lần.

12. Bài thuốc chữa cảm nắng, cảm nóng

• Chuẩn bị: 10g thiên hoa phấn, 30g sinh thạch, 5g hoa tầm xuân, 15g mạch môn.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên đem sắc kỹ lấy nước, bỏ phần bã đi, uống 1 thang/ngày.

13. Bài thuốc chữa bệnh sởi

• Bài thuốc 1: Cần 6g thiên hoa phấn, 3g kinh giới tuệ, 3g thuyền thoái, 10g liên kiều, 3g bạc hà, 3g tử thảo, 6g bối mẫu, 10g kim ngân hoa, 3g đào nhân, 10g mạch môn đông, 12g lô căn cùng 3g hạnh nhân. Các vị thuốc đem đi sắc nước uống, liều 1 thang/ngày. Dùng ở thời kỳ sởi mọc.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 10g thiên hoa phấn, 10g sa sâm,  4g thạch cao, 3g tang diệp, 15g lô căn tươi, 10g mạch môn đông cùng 10g sinh biển đậu. Đem các vị thuốc đi sắc nước uống ngày 1 thang. Dùng ở thời kỳ sởi bay.
• Bài thuốc 3: Cần 10g thiên hoa phấn, 3g hạnh nhân, 10g sa sâm, 10g mạch môn đông, 6g tỳ bà diệp, 6g địa cốt bì, 4g bối mẫu cùng 4g cam thảo. Các vị thuốc này đem đi sắc lấy nước uống, liều 1 thang/ngày. Cũng dùng vào thời kỳ sởi bay.
• Bài thuốc 4: Cần 10g thiên hoa phấn, 10g bách hộ, 10g mạch đông, 10g sa sâm, 10g đậu ván, 10g ngọc trúc, 10g thanh uyển cùng 10g thần khúc. Các vị thuốc đem sắc 2 lần rồi trộn 2 lần nước lại với nhau. Chia làm 2 lần uống sáng chiều, liều 1 thang/ngày. Dùng vào thời kỳ hồi phục.

14. Bài thuốc chữa ho, viêm họng, viêm amidan

• Chuẩn bị: 10g thiên hoa phấn, 10g bạc hà, 10g liên kiều, 10g cát cánh, 15g kim ngân hoa, 10g kinh giới, 10g sơn đậu căn, 10g ngưu bàng tử, 15g huyền sâm, 10g xích thược, 10g bối mẫu, 10g tang bì, 10g bạch cương tàm cùng 6g cam thảo.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên cho hết vào ấm rồi thêm 1 thăng nước. Sắc lấy 400ml, bỏ bã, chia đều làm 4 lần uống, liều 1 thang/ngày.

15. Bài thuốc chữa sạm da do can khí uất kết

• Chuẩn bị: 10g thiên hoa phấn, 15g sinh địa, 10g huyền sâm, 15g thục địa, 8g hạnh nhân, 8g cát cánh, 10g quy bản nướng, 10g tri mẫu, 10g hoàng bá.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên cho vào ấm, thêm nước sắc nhiều lần lấy nước đặc, uống 1 thang/ngày khi còn ấm.

Tuyệt đối không sử dụng vị thuốc thiên hoa phấn cho phụ nữ đang trong thai kỳ. Những thông tin về dược liệu cùng các bài thuốc được đề cập trong bài viết chỉ có giá trị tham khảo. Trước khi dùng, người bệnh cần trao đổi trực tiếp với thầy thuốc để nhận được khuyến cáo cụ thể.